Login | Register

Jan Łaski

| Główna
| Jan Łaski |
Kontakt |

Strona główna » Galleries

Fundacje książkowe

pt.
08/19/11

Kolegiata łaska stanowiła przedmiot szczególniejszej szczodrobliwości prymasa, w którego testamencie wielokrotnie występują zapisy na rzecz jej wyposażenia w paramenty i kosztowności. Jedyna wśród nich wzmianka odnosząca się do ksiąg, pochodząca z roku 1523, brzmi: "Ecclesie in Lassko libros in pergameno scriptos et notatos ecclesiasticos, scilicet graduale, antifonarium, psalterium etc. magno precio comparatos, qui circiter florenos tricentos constant dono. Et pro supplemento fundacionis habendi essent florenos mille ad emendum censum".
Do dziś zachowały się wszystkie trzy wymienione przez Łaskiego księgi – antyfonarz w kościele w Łasku oraz graduał i psałterz w łódzkim Archiwum Państwowym. Z ksiąg tych niestety w ciągu stuleci wycięto część najcenniejszych kart. Cały zespół rękopiśmienny składa się z dwutomowego graduału – de Tempore i de Sanctis, analogicznie dwutomowego antyfonarza oraz psałterza w jednym woluminie. Wszystkie woluminy mają zbliżone duże wymiary (ok. 60x40 cm). Łączy je jednolity typ pisma, notacji i zdobienia oraz identyczne oprawy z gotyckimi metalowymi okuciami i tłoczonymi w skórze napisami donacyjnymi z imieniem prymasa i datą roczną 1520. Tu prezentujemy kilka fotografii ksiąg z AP w Łodzi.

Pierwotnie wszystkie księgi posiadały jednorodne oprawy. Oprawy te stanowiły deski obciągnięte brązową skórą i zabezpieczone metalowymi okuciami. Skóra posiadała tłoczony ornament, wypełniony prawdopodobnie złoceniem. W górnej części zwierciadła okładki znajdowały się napisy donacyjne, w dolnej herb Korab. Znajdujące się w łódzkim archiwum graduał i psałterz posiadają oprawy oryginalne, natomiast antyfonarz w kościele łaskim otrzymał w czasie konserwacji w XX wieku zupełnie nowe okładziny, skórzane paski zapięcia oraz grzbiet, zachowując jedynie oryginalne metalowe okucia. Na wyklejkach opraw zanotowano indeksy rzeczowe (zachowane dziś fragmentarycznie jedynie w Graduale de Sanctis oraz w Antifonarium de Sanctis, gdzie indeks odklejony od deski okładki w czasie konserwacji podklejono na dodatkowej karcie papieru).
Wspomniane napisy donacyjne można częściowo odczytać na oryginalnych oprawach ksiąg w zbiorach łódzkich (na rekonstruowanych oprawach antyfonarzy z Łasku nie zachowały się oryginalne tłoczenia skóry). Najlepiej czytelny jest napis na oprawie graduału de Sanctis (wszystkie napisy cytuję po rozwinięciu skrótów): Reverendissimus in Christo pater et dominus dominus Iohannes de Lasko dei gratia archiepiscopus Gnesnensis legatus natus sumptu proprio copicere procuravit Graduale de Sanctis pro laude divina sub Anno Domini 1520. Słabiej czytelny jest napis umieszczony na graduale de Temporis: Reverendissimus [in Christo pater et dominus] dominus Iohannes de Lasko Dei gratia archiepiscopus Gnesnensis legatus [natus] sumptu proprio procuravit [pro laude] divina Graduale de tempore sub Anno Domini 1520. Napisy na obu tomach graduału brzmiały niemal identycznie. Znacznie natomiast różni się od nich napis na oprawie psałterza (dziś dający się odczytać jedynie fragmentarycznie): [...] condinatum est [...] ex mandato(?) reverendissimi [...] et domini domini Ioannis de Lasko Dei gratia archiepiscopi Gnesnensi Regni Poloniae primati legati nati excellentissimi. Anno Domini 1520.

Identyczne jest zdobienie wszystkich ksiąg. W tekście znajdują się bardzo liczne inicjałki kaligraficzne (czerwone, niebieskie, zielone, czarne), często jest ich cztery, pięć czy nawet więcej na stronie. Liczne są również duże inicjały miniatorskie (ok. 12x13 cm), umieszczone w prostokątnych obramieniach (najliczniej występują w psałterzu). Inicjały te malowane są różnymi barwami, pokrywane złotem, a wnętrza liter wypełniono późnogotyckim ornamentem roślinnym. Marginesy części kart (najczęściej dolny i jeden boczny, rzadko wszystkie cztery) zdobione są pięknymi, barwnymi floraturami. Ponadto w każdej księdze co najmniej dwukrotnie (na pierwszej karcie i później w środku tomu) w zdobienia dolnego marginesu wkomponowano herb Korab – złota łódź na purpurowej tarczy zwieńczonej infułą i krzyżem.

Jan Łaski fundował księgi nie tylko kolegiacie w rodzinnym miasteczku. Prezentowana fotografia przedstawia zapiskę proweniencyjną na karcie ochronnej inkunabułu: "Loci Casimiriensi ad Sanctorum Quinque Fratres Martyres" (wolumin ten pochodzi ze skasowanego w roku 1819 konwentu bernardynów w Kazimierzu Biskupim). Powyżej tej zapiski (wykonanej prawdopodobnie w XVII w.) ręka zakonnika, opiekuna klasztornej biblioteki, umieściła notatkę: "Iste liber datus est de Gnesna per dominum archiepiscopum dominum Johannem Laskij protectorem nostrum Anno domini 1526. Oretur pro eo poliut(?) magis(?) doctus(?) se commisit doctoribus et isti libri fuerunt in maxima cupia". Użyta w ostatnim zdaniu liczba mnoga wskazuje, iż nie był to dar jednostkowy, lecz zachowana księga wchodziła w skład jakiegoś większego zespołu. J. Gritsch, "Quadragesimale" (zbiór kazań na wszystkie dni wielkiego postu), Norymberga 1483 (Biblioteka Wyższego Seminarium Duchownego we Włocławku, XV.F.791).

Wszystkie prawa zastrzeżone AGAD

Created by mmkwebmaster@gmail.com
Powered by Drupal, Drupal Themes.